In de oudheid maakte het verklaren van natuurverschijnselen vaak deel uit van het werk van priesters. Zij gebruikten hun uitleg meestal om de invloed van de goden en ook hun eigen invloed op de mensen benadrukken.
In later tijden, tot in de 19e eeuw, werden verklaringen van natuurverschijnselen vaak geprojecteerd tegen het bestaan van de mens. Zeer algemeen waren in de 18e en 19e eeuw verklaringen, waarbij de eigenschappen van een bepaald organisme werden uitgedrukt in het nut dat dit organisme voor de mens had. Dat zou dan voldoende reden zijn voor de aanwezigheid van dat organisme op aarde. Alleen daartoe zou het zijn geschapen.

Citaat J.A.Uilkens; Beschrijving van de merkwaardigste voortbrengselen der natuur, met aanwijzing van derzelver nut, bijzonder voor den Mensch.

' De Bijen en andere Insecten, dus in den vroegen morgen het zoete vocht der bloemen en bloesems opzoekende, strijken het stof van de meelknopjes met hun harige lichaam af; van bloem tot bloem voortdartelende, deelen zij dit bevruchtend stof aan het stempeltje der vrouwelijke bloemen mede en volbrengen aldus de bevruchting dezer planten,  volgens het plan der natuur, maar buiten hun weten, zonder doel. En  die Insecten welke voor de eene bijzondere plant bestemd zijn, maar zonder onderscheid vele bezoeken, zullen die soort, waarop zij zich in het eerst in de n vroegen morgen zetten, den ganschen dag door opzoeken, en geene andere aanraken, 't en zij'er van dezelfde niet meer in nabijheid zijn.  Welk eene wijsheid, welk eene weldadige zorg van den Schepper! Zoo heeft hij, op de verwonderlijkste en met de voortplanting der dieren meest overeenkomstige wijze, de onderhouding en vermenigvuldiging der gewassen verordenEen mooi voorbeeld van een lang geleden uitgevoerd experiment vormt het werk van Joseph Priestley. Deze nauuronderzoeker publiceerde in 1771 wat hij in het laboratorium had ontdekt met betrekking tot de invloed van groene planten op lucht. Hij schreef: ' Ik ben zo gelukkig geweest bij toeval te stoten op een manier om de lucht, die verontreinigd is door het branden van een kaars, te zuiveren en te verversen. Ik heb ten minste 1 factor ontdekt, die verantwoordelijk is voor dit proces en die door de natuur voor dit doel wordt gebruikt. Het is de plantengroei' .
Het experiment dat Priestley uitvoerde is hieronder weergegeven. Zijn ontdekking bracht een enorme beroering teweeg in de hele wetenschappelijke wereld. Hij presenteerde de eerste goede verklaring voor de vraag hoe de lucht die wij inademen ook na vele miljoenen jaren nog gezond en schoon heeft kunnen blijven, ondanks het voortdurend in- en uitademen door dieren en mensen.
Als dank voor deze ontving Priestley in 1771 een eremedaille van de Royal Society, In de toelichting werd gesteld, dat nu ten minste algemeen aanvaard kon worden, dat de gewassen op het veld niet tevergeefs groeiden, maar deze tot taak hadden de lucht te zuiveren.Een mooi voorbeeld van een lang geleden uitgevoerd experiment vormt het werk van Joseph Priestley. Deze nauuronderzoeker publiceerde in 1771 wat hij in het laboratorium had ontdekt met betrekking tot de invloed van groene planten op lucht. Hij schreef: ' Ik ben zo gelukkig geweest bij toeval te stoten op een manier om de lucht, die verontreinigd is door het branden van een kaars, te zuiveren en te verversen. Ik heb ten minste 1 factor ontdekt, die verantwoordelijk is voor dit proces en die door de natuur voor dit doel wordt gebruikt. Het is de plantengroei' .
Het experiment dat Priestley uitvoerde is hieronder weergegeven. Zijn ontdekking bracht een enorme beroering teweeg in de hele wetenschappelijke wereld. Hij presenteerde de eerste goede verklaring voor de vraag hoe de lucht die wij inademen ook na vele miljoenen jaren nog gezond en schoon heeft kunnen blijven, ondanks het voortdurend in- en uitademen door dieren en mensen.
Als dank voor deze ontving Priestley in 1771 een eremedaille van de Royal Society, In de toelichting werd gesteld, dat nu ten minste algemeen aanvaard kon worden, dat de gewassen op het veld niet tevergeefs groeiden, maar deze tot taak hadden de lucht te zuiveren.Een mooi voorbeeld van een lang geleden uitgevoerd experiment vormt het werk van Joseph Priestley. Deze nauuronderzoeker publiceerde in 1771 wat hij in het laboratorium had ontdekt met betrekking tot de invloed van groene planten op lucht. Hij schreef: ' Ik ben zo gelukkig geweest bij toeval te stoten op een manier om de lucht, die verontreinigd is door het branden van een kaars, te zuiveren en te verversen. Ik heb ten minste 1 factor ontdekt, die verantwoordelijk is voor dit proces en die door de natuur voor dit doel wordt gebruikt. Het is de plantengroei' .
Het experiment dat Priestley uitvoerde is hieronder weergegeven. Zijn ontdekking bracht een enorme beroering teweeg in de hele wetenschappelijke wereld. Hij presenteerde de eerste goede verklaring voor de vraag hoe de lucht die wij inademen ook na vele miljoenen jaren nog gezond en schoon heeft kunnen blijven, ondanks het voortdurend in- en uitademen door dieren en mensen.
Als dank voor deze ontving Priestley in 1771 een eremedaille van de Royal Society, In de toelichting werd gesteld, dat nu ten minste algemeen aanvaard kon worden, dat de gewassen op het veld niet tevergeefs groeiden, maar deze tot taak hadden de lucht te zuiveren.d! Wie kan, dit overwegende, dit waarnemende, nalaten uit te roepen: o God, hoe groot zijn Uwe werken! Gij hebt alles met wijsheid gemaakt.

Dit soort verklaringen, die voor allerlei natuurverschijnselen werden gegeven, was dus meestal gericht op het nut, het doel voor de mens.
Voor een bioloog is het echter belangrijker te weten of het nut of het doel van een organisme of zijn soort is in de gehele levende natuur (in samenhang met andere organismen). Iemand kan bijvoorbeeld beweren dat de knopschubben vaan een paardekastanje leerachtig en kleverig zijn met het doel de inhoud daarvan te beschermen tegen o.a. vorst. Deze verklaring is overigens op het ontstaan van knoppen moeilijk te controleren. Om zeker te weten of het waar is, zou je niet alleen moeten wachten op de winter, maar ook zou je een experiment moeten doen.

1. Welk experiment zou je moeten doen om deze verklaring te toetsen?

Behalve een doelgerichte verklaring van een verschijnsel, is het ook mogelijk een verklaring te zoeken die op de oorzaak van een verschijnsel is gericht. Van beide mogelijkheden een voorbeeld.

 

A. Bij een kamerplant hangend de bladeren en de bladstelen slap omlaag, terwijl de witte kroonblaadjes van de bloemen bruine plekken vertonen. Uit onderzoekingen blijkt dat de plant op een te warme plaats staat. De warmte is er kennelijk de oorzaak van dat de plant is uitgedroogd. In dit geval kunnen we wel de oorzaak, maar niet het doel van het verwelken van de plant verklaren.

 

B. In een schoenendoos leggen we enkele vochtige watten en maken in een van de korte rechthoekszijden een paar gaatjes met een doorsnede van ongeveer een halve centimeter. In de doos worden enkele aardappelen gelegd, waarvan de oogjes al een beetje zijn uitgelopen. De doos wordt afgesloten en zo neergezet, dat het licht steeds in dezelfde richting door de gaatjes in de doos komt.
Na enkele weken wordt de doos geopend en blijkt dat de uitlopers in de richting van de gaatjes zijn uitgegroeid. In dit voorbeeld kan zowel het doel als de oorzaak van het verschijnsel worden gegeven.

 

2. Vertel met je eigen woorden wat de oorzaak van het verschijnsel is in voorbeeld B.

3. Vertel in je eigen woorden wat het doel van het verschijnsel in voorbeeld B is.

Het zal duidelijk zijn dat een onderzoeker die achter de oorzaak of oorzaken van een verschijnsel wil komen, dit verschijnsel soms een aantal malen van begin tot einde moet volgen. Omdat dit niet altijd mogelijkmis, worden veel natuurverschijnselen 'in scene gezet' in een laboratorium, Een proef onder gecontroleerde omstandigheden noemen we een experiment.
Uit de zorgvuldigheid waarmee Redi en Pasteur hun experimenten opzetten en uitvoerden, blijkt wel dat zij goed begrepen dat het belangrijk was dat de omstandigheden van de experimenten onder gecontroleerde omstandigheden uitgevoerd moesten worden.

4. Waaruit kun je de conclusie uit bovenstaand stuk trekken?

Joseph Priestley (1733-1804)

Een mooi voorbeeld van een lang geleden uitgevoerd experiment vormt het werk van Joseph Priestley. Deze nauuronderzoeker publiceerde in 1771 wat hij in het laboratorium had ontdekt met betrekking tot de invloed van groene planten op lucht. Hij schreef: ' Ik ben zo gelukkig geweest bij toeval te stoten op een manier om de lucht, die verontreinigd is door het branden van een kaars, te zuiveren en te verversen. Ik heb ten minste 1 factor ontdekt, die verantwoordelijk is voor dit proces en die door de natuur voor dit doel wordt gebruikt. Het is de plantengroei' .
Het experiment dat Priestley uitvoerde is hieronder weergegeven. Zijn ontdekking bracht een enorme beroering teweeg in de hele wetenschappelijke wereld. Hij presenteerde de eerste goede verklaring voor de vraag hoe de lucht die wij inademen ook na vele miljoenen jaren nog gezond en schoon heeft kunnen blijven, ondanks het voortdurend in- en uitademen door dieren en mensen.
Als dank voor deze ontving Priestley in 1771 een eremedaille van de Royal Society, In de toelichting werd gesteld, dat nu ten minste algemeen aanvaard kon worden, dat de gewassen op het veld niet tevergeefs groeiden, maar deze tot taak hadden de lucht te zuiveren.