Wat is gedrag?

Gedrag is alles wat een mens of dier doet.
Gedrag is eten, lopen, het verdedigen van een territorium, maar ook slapen of zitten is gedrag.

Gedrag komt vaak tot stand door prikkels uit de omgeving en door motivatie.
Motivatie wordt ook wel de inwendige prikkel om te komen tot gedrag genoemd.

Organen, zoals de darmen, hersenen, longen en het hart hebben hun eigen functie.
Maar de werking van de organen behoort niet tot gedrag. Mannetjes edelherten vertonen in het  najaar bijzonder voortplantingsgedrag, de balts.

Ze proberen de aandacht van vrouwtjesherten te trekken door speciale lokroepen, het burlen.
De mannetjes zijn alleen tijdens de paartijd gemotiveerd om te burlen.

Signalen uitzenden

Dieren en mensen communiceren met elkaar via signalen. Mensen doen dat bijvoorbeeld door spraak, lichaamshouding, gezichtsuitdrukkingen en gebaren. 
Als een signaal door een ander individu wordt waargenomen, is het voor dat individu een prikkel waarop het individu kan reageren. 
Het veranderen van kleur, het afgeven van een geur en het zingen zijn ook voorbeelden van het uitzenden van signalen.


In het voorjaar heeft een stekelbaarsmannetje een rode buik. Het mannetje laat met zijn buik aan een vrouwtje zien dat hij geslachtsrijp is. De rode buik is voor een ander mannetje het signaal: Maak dat je wegkomt.

Mieren laten op de grond een geurtje achter. Ze maken geursporen. 
Andere mieren kunnen die geursporen volgen. Zij reageren dus op geur.

Vogelsoorten zoals merels en lijsters kunnen prachtig zingen. 
Door middel van geluid laten vogels elkaar weten waar ze zijn en wat ze willen.

Gedragssysteem

Eén afzonderlijke handeling van een dier wordt wel een gedragselement genoemd. Een gedragselement beschrijft zo nauwkeurig mogelijk wat een dier doet. Voorbeelden van gedragselementen zijn: bijten, pikken, lopen, zitten, etcetera. 

Een gedragssysteem is een groep gedragselementen die samen ergens voor zorgen. Voorbeelden van gedragssystemen bij dieren zijn bijvoorbeeld het verkrijgen van voedsel en het verdedigen en verzorgen van de jongen. 

Sommige gedragingen worden altijd in een vaste volgorde uitgevoerd. 
Je spreekt dan van een gedragsketen. 
Een voorbeeld van een gedragsketen is het paringsgedrag van stekelbaarsjes.

Ethogram

Een dier vertoont heel veel verschillende gedragingen.
Een nauwkeurige beschrijving van alle gedragingen van een dier wordt een ethogram genoemd.

Hieronder zie je een voorbeeld van een deel van een ethogram bij het filmpje.
In het ethogram worden gedragingen van een eend beschreven.
Om tijdens het observeren snel de gedragselementen op te kunnen schrijven, gebruik je afkortingen.

Protocol

Een protocol is een door een onderzoeker gemaakte lijst van gedragselementen in de waargenomen volgorde.

Meestal doet men een gedragsonderzoek met zijn tweeën.
De een noemt in een bepaald ritme (bijvoorbeeld ieder 2 seconde) het gedrag dat hij op dat moment ziet.
De ander noteert dit als afkortingen in een lijst.

Hieronder zie je het protocol van de eerste 46 seconden bij het filmpje.